Rok 1939 to rok, w którym władze niemieckie dążyły do jak najszybszej germanizacji terenów wcielonych do Rzeszy. Jesienią tego roku Niemcy wprowadzili obowiązek noszenia przez Żydów opasek z gwiazdą Dawida, a w 1940 roku zaczęli ich przesiedlać do gett. Podstawą przesiedleń nie była religia czy język, lecz pochodzenie. Żydzi mieszkający na ziemiach wcielonych do Rzeszy zostali zgromadzeni w gettach (wydzielonych dzielnicach) w małych, a później tylko w dużych miastach, m. in. w Warszawie, Łodzi i Krakowie, gdzie panował głód, choroby zakaźne i duża śmiertelność. Do zagłady Żydów zaczęło dochodzić od połowy 1941 r.- pół miliona ginie w masowych egzekucjach. Kiedy wizja likwidacji gett i zagłady narodu żydowskiego staje się nieuchronna Żydzi wywołują powstanie. 19.04.1943 doszło do jego wybuchu w Warszawie. Za broń chwycili członkowie kilku żydowskich podziemnych formacji zbrojnych, z których najsilniejsze były Żydowska Organizacja Bojowa dowodzona przez Mordechaja Anielewicza i Marka Edelmana oraz Żydowski Związek Wojskowy Pawła Frenkla i Leona Rodala. Żydowscy powstańcy byli wspierani zbrojnie przez polskie podziemie (AK i GL), które przeprowadzało akcje przeciw oddziałom niemieckim w okolicach getta. Polskim organizacjom zbrojnym udało się też przekazać walczącym Żydom nieco broni i amunicji. Walki w warszawskim getcie trwały niespełna miesiąc. Oddziały SS i policji kierowane przez Jürgena Stroopa krwawo stłumiły powstanie i wymordowały kilka tysięcy ludzi. Resztę wywieziono do niemieckich obozów zagłady w Auschwitz II–Birkenau, w Treblinki, Majdanka, Sobiboru i Chełmna… . Całą dzielnicę żydowską spalono i zrównano z ziemią. Państwa zachodnie nie wsparły powstańców i nie podjęły żadnych działań, aby powstrzymać Niemców.
W ciągu II wojny światowej Niemcy wymordowali ok. 3 mln Żydów – ok. 90 % żyjących na terenach polskich, a w całej Europie – 6 mln. Holokaust stał się symbolem zagłady narodu żydowskiego.
Znane są liczne akty heroizmu Polaków, którzy nie wahali się ryzykowość życia by chronić Żydów. Przykładem może być małżeństwo Ulmów z Markowej koło Łańcuta. Wiktoria i Józef Ulmowie wraz z sześciorgiem dzieci zostali rozstrzelani przez Niemców za ukrywanie ośmiu Żydów.
Jedną z ważniejszych osób tamtych czasów była Irena Sendlerowa nazywana ,,matką dzieci holocaustu”. Od początku okupacji niemieckiej zaangażowała się w niesienie pomocy Żydom. Została kierownikiem referatu dziecięcego „Żegoty”. Pomagała rozmieszczać osierocone żydowskie dzieci w sierocińcach i klasztorach, w zakładach opiekuńczych i w polskich rodzinach. Załatwiała im fałszywe metryki urodzenia, zapewniała pomoc lekarską i finansową. W taki sposób udało jej się uratować ok. 2500 dzieci. W październiku 1943 została aresztowana przez Gestapo, jednak „Żegocie” udało się ją uwolnić.
Ale dlaczego żółte żonkile?
Żółte żonkile stały się symbolem powstania w getcie warszawskim za sprawą jednego z jego dowódców – Marka Edelmana, który w każdą rocznicę powstania dostawał te kwiaty od anonimowej osoby. Sam także każdego roku 19 kwietnia zanosił te wiosenne kwiaty pod Pomnik Bohaterów Getta. Była to jego własna forma upamiętnienia tego wydarzenia. Z czasem do Edelmana zaczęło się przyłączać coraz więcej osób, a żółte kwiaty stały się symbolem powstania w getcie warszawskim.
Autorka: Wiktoria Dzwonkowska
FOT. MUZEUM HISTORII ŻYDÓW POLSKICH POLIN
Publikacja: Puszkinowe Centrum Prasowe
